Prawo karne, a ustanowienie obrońcy, a prawo do obrońcy, prawo do obrony

Kto może ustanowić obrońcę ? czy tylko osoba wobec której przedstawiono zarzuty ? Co do zasady, pojawienie się w postępowaniu karnym podejrzanego jest równoznaczne z wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów wobec konkretnej osoby. Niemniej, najnowsze orzeczenia Sądu Najwyższego idą dalej, wedle nich „nie formalne postawienie zarzutu popełnienia przestępstwa, lecz już pierwsza czynność organów procesowych (obserwacja, przeszukanie, okazanie, faktyczne zaintersowanie daną osobą),  skierowana na ściganie określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obrony [podkr. P.L.]”. Przed laty A. Dąb postulował, aby prawo do obrony, w tym pomocy obrońcy, przysługiwało zainteresowanemu od chwili popełnienia czynu (jako obronę traktował także udzielenie porady prawnej przez adwokata); podobnie przyjmuje A. Murzynowski. P. Wiliński uznał, że prawo do pomocy obrońcy (jak i inne uprawnienia wynikające z prawa do obrony) przysługuje jednostce od momentu przedstawienia zarzutów albo dokonania czynności o takim znaczeniu. Jednocześnie wskazuje na mozliwość posiadania „reprezentanta prawnego” na wcześniejszym etapie procesu, zdolnego do podejmowania działań obrończych w razie realizacji dyspozycji przepisu art. 308 § 2 k.p.k. czy art. 313 § 1 k.p.k., nie precyzując bliżej charakteru prawnego owego „reprezentanta prawnego”.

Osoba podejrzana, czyli taka, wobec której organy ścigania dysponują uzasadnionym przypuszczeniem (faktycznie podejrzany), że dopuściła się określonego czynu zabronionego, winna posiadać prawo do pomocy obrońcy (jako wyraz prawa do obrony) – a z pewnością od chwili podjęcia wobec niej środków przymusu. Tym samym wszelkie działania adwokata podjęte w tym czasie objęte byłyby tajemnicą obrończą (art. 6 ustawy o adwokaturze, art. 178 § 1 pkt 1 k.p.k.).